تاریخ افریقیة و المغرب (کتاب)«تاریخ افریقیة و المغرب»، اثر رقیق القیروانی ، با تحقیق و تعلیق دکتر محمد زینهم محمد عزب، اثری است به زبان عربی و مختصر پیرامون تاریخ کشورهای آفریقایی و مغرب زمین ، در دوران حکومت دولت اغالبه، مصادف با خلافت هشام بن عبد الملک (۱۰۵ ق/ ۷۲۴ م- ۱۲۵ ق/ ۷۴۳ م) تا پایان دولت امویه (۱۳۲ ق/ ۷۵۰ م). ۱ - ساختار کتابکتاب، با مقدمه‌ای مفصل از محقق آغاز و مطالب، در بیست و هفت بخش، بیان شده است. برخی از این بخش‌ها، دربردارنده تاریخ یکی از والیان آفریقا بوده و برخی دیگر، در مورد وقایع تاریخی می‌باشد. نویسنده در اکثر موارد، در ابتدا به بیان گوشه‌ای از خصائص و ویژگی‌های ظاهری والیان پرداخته و در ادامه، وقایع مهم تاریخی دوران ولایت آن‌ها را ذکر کرده است. ۲ - گزارش محتوادر مقدمه محقق، به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی دول اسلامی، در دوره تاریخی پایان حکومت اموی و ابتدای به قدرت رسیدن عباسیان ، پرداخته شده است. ۱. قسمت اول، تاریخ ولایت عقبة بن نافع بر مصر را در خود جای داده است. وی پسر خاله عمرو بن عاص بوده و در اوایل هجرت به دنیا آمد. وی دو مرتبه فرماندهی لشکرکشی به سمت آفریقا را بر عهده داشته است: یک مرتبه، از سال ۵۰ تا ۵۵ ق/ ۶۷۰ تا ۶۷۴ م و یک مرتبه، از سال ۶۰ تا ۶۴ ق/ ۶۸۰ تا ۶۸۴ م در زمان حکومت معاویة بن ابی سفیان و یزید بن معاویه . [۱]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۴۱.
۲. در قسمت دوم، تاریخ دوران ولایت زهیر بن قیس ، بیان شده است. وی در سال ۶۷ ق، با سپاهی عظیم از مردان عرب، همراه با اموال فراوان، به سمت آفریقا رفته و در نزدیکی‌های شهر قیروان ، با کسیلة بن لیوم اوربی مقابله نمود. [۲]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۴۴.
۳. تاریخ وقایع دوران ولایت حسان بن نعمان غسانی ، در قسمت سوم، بیان شده است. نویسنده در توصیف این شخص، به این نکته اشاره دارد که مردم آفریقا خیلی از او در هراس بوده و بربرها، مطیع او بودند. [۳]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۴۶.
۴. در قسمت چهارم، به مرگ عبد الملک مروان ، اشاره شده است. وی در سال ۸۶ ق وفات یافته و پس از وی، فرزندش ولید بن عبد الملک ، والی گردید. [۴]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۵۰.
۵. نحوه به ولایت رسیدن موسی بن نصیر ، در قسمت پنجم حکایت شده است. در این باره، چنین می‌خوانیم که ولید بن عبد الملک ، با عبد العزیز بن مروان مکاتبه داشته و به او فرمان داده است تا موسی بن نصیر را به ولایت کشورهای آفریقایی بگمارد و وی نیز چنین کرده است. [۵]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۵۱.
۶. در قسمت ششم، جزئیاتی از چگونگی فتح شهر طلیطله، به دنبال فتح اندلس ، به دست طارق بن زیاد بیان شده است. وی هنگامی که به این شهر رسید، اشراف آن را جمع کرده، پس از مصادره اموال و ذخایر آن‌ها، قتل عام گسترده‌ای در آن به راه انداخت. [۶]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۵۵.
۷. اوضاع شهر قرطاجنه و نحوه بنای آن در قسمت هفتم ذکر شده است. چنان که نویسنده اشاره دارد، قرطاجنه قومی از بازماندگان قوم عاد بودند که پس از هلاکت آنان به وسیله طوفان ، به مدت هزار سال بر خرابه‌های برجای مانده از شهر قوم عاد زندگی می‌کردند تا اینکه زبیر بن لاود بن ثمود ، بر همان خرابه‌های برجای مانده، شهری بنا نهاد. وی برای تامین آب این شهر، از پدرش که امیر شام و عمه اش که بر سند و هند حکم می‌راند، کمک خواست. پدرش نیز مهندسانی از شام نزد وی فرستاد و ایشان با کمک علم هندسه ، به این شهر آب رسانی نمودند. [۷]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۵۷.
مرگ ولید بن عبد الملک در جمادی الآخر سال ۹۶ ق، پس از نه سال و هشت ماه خلافت و به ولایت رسیدن سلیمان بن عبد الملک ، در قسمت هفتم آمده است. [۸]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۵۹.
۸. در قسمت هشتم، چگونگی به ولایت رسیدن محمد بن یزید مولی قریش ، بیان شده است. نویسنده در تشریح این واقعه، به نقل از وافدی چنین حکایت می‌کند که سلیمان بن عبد الملک از رجاء بن حیوه درخواست نمود تا برای ولایت کشورهای آفریقایی، فردی صاحب فضل و لایق را معرفی نماید. رجاء، مدتی سکوت کرده و پس از چند روز ، به خدمت سلیمان بن عبد الملک رسید و محمد بن یزید مولی قریش را معرفی نمود. سلیمان نیز او را پسندیده و در سال ۹۹ ق، به ولایت گمارد. او مدت دو سال و یک ماه، والی آفریقا بود. [۹]
تاريخ افريقية و المغرب، رقیق القیروانی، ص۶۰.
وفات سلیمان بن عبد الملک، وفات عمر بن عبد العزیز ، یزید بن ابی مسلم ، بشر بن صفوان ، عبیدة بن عبد الرحمن سلمی ، کلثوم بن عیاض قشیری ، عبید الله بن حباب ، امارت حنظلة بن صفوان ، عبد الرحمن بن حبیب ، یزید بن حاتم ، داود بن یزید ، روح بن حاتم ، نصر بن حبیب ، فضل بن روح ، محمد بن مقاتل ، هرثمة بن اعین ، ابراهیم بن اغلب ، ابی العباس عبدالله ، عنوان سایر بخش‌های کتاب می‌باشد. ۳ - وضعیت کتابفهرست مطالب به همراه فهرست منابع و مصادر عربی و عجمی مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، پیرامون برخی از اعلامی که در متن به آن‌ها اشاره شده، توضیحاتی ارائه شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |